H4-1 Saxofoon kleppen stellen

Volgens veel reparateurs is de juiste methode van het afstellen van de saxofoon het uitlijnen van de kleppen door middel van buigen. De filosofie er achter is dat de saxofoon zo ontworpen is, dat bij gebruik van de juiste polsterdikte en een goede uitlijning van de kleppen en de toongaten een instrument dicht zou moeten zijn.

Als door het gebruik (hard knijpen) of om andere redenen de kleppen niet meer goed uitgelijnd zijn met het toongat, dan zou dat in de oorspronkelijk bedoelde staat moeten/mogen worden hersteld. 
Tot nu toe deed ik vrij weinig aan buigen vanwege het risico op beschadiging. De belangrijkste reden is dat ik ooit begonnen ben met een flink gemolesteerde Conn New Wonder waarbij het terugbuigen soms leiden tot het vervormen van cups en soms zelfs het afbreken van de arm van de klep. Maar blijkbaar is het een kwestie van beleid.

Wat eisen die ik stel aan het buigen:

• de toongaten zijn en blijven vlak en onbeschadigd;
• de cups zijn en blijven vlak en onbeschadigd;
• buiggereedschap laat geen beschadiging achter op de saxofoon;
• Correctie is uit te voeren met de klep op de saxofoon;
• Correctie is uit te voeren met zo weinig mogelijk verwijdering van andere kleppen.

Wat experimenteren op een ongelakte sax  leverde een eerste aanzet voor een werkwijze en een bijbehorende set gereedschap op.

Algemeen

Griptang voor kleppen

Deze griptang, is een van de eerste hulpmiddelen die ik ooot maakt en is als volgt aangepast:
• de binnenzijde van de bek is gepolijst
• in de bek is een uitsparing geslepen die om de arm van een saxofoonklep past.
Deze tang is geschikt om de holle as van een klep te fixeren.

Een aanpassing die ik nog ga maken is een holte van rond 5mm slijpen aan de binnenzijde van de bek waardoor de grip op de as nog beter wordt en het risico op vervorming van de as kleiner.

Zijwaartse correctie

Als kleppen een zijwaartse correctie nodig hebben, dan kan dat met onderstaand buigijzer. Door dat het buigijzer op twee punten aangrijpt wordt er relatief weinig kracht uitgeoefend op de as.   Dit kan worden verminderd door  de as te fixeren met griptang voor kleppen.

Zijwaartse torsie

   
Als een klep een zijwaarts torsie vertoond, dan moet zo worden gebogen dat er geen overmatige krachten op de as worden uitgeoefend. Dit moet in principe kunnen met twee platbektangen met een relatief brede bek. Met de ene fixeert je de arm en voorkom je kracht op de as. Met de andere corrigeer je de torsie. De binnenzijde van de bekken moeten gepolijst zijn en de hoeken afgerond. 

Uitlijnen in de draairichting

In de draairichting van de klep kunnen afwijkingen ontstaan door een incorrecte dikte van de polster.
Als de polster te dik is sluit de klep de vroeg aan de achterzijde van het toongat, het dichtst bij de as en ontstaat een kier aan de voorzijde (type A) (de kieren zijn in dit plaatje natuurlijk overdreven groot).
Als de polster te dun is sluit de klep aan de voorzijde van het toongat, het verst van de as,  maar nog niet aan de achterzijde en ontstaat een kier aan de achterzijde.

Een vroeger veel gebruikte, maar niet helemaal ideale manier om dit te corrigeren is het leggen van een metalen verdikking op de plaats waar het toongat het eerste dicht en vervolgens het omlaag drukken van de overzijde van de cup.  De verwachting is dat de cup daar nauwelijks onder lijdt. Toen ik dat bij een vlakke cup eens probeerde en vervolgens de vlakheid van de cup nog eens controleerde (de cup op een vlak metalen blokje leggen en tegen het licht houden) bleek het tegendeel waar. De cup vervormt gemakkelijk en wordt door deze actie licht gekromd. Dat hoeft in principe niet erg te zijn. Als de kieren hierdoor gedicht worden is dat OK. Maar bij een volgende revisie kan dit problemen opleveren en de vraag is hoe stabiel deze oplossing is. Een ander nadeel is dat het toongat kan worden beschadigd. Dit kan worden voorkomen door in plaats van een metalen verdikking een zachter materiaal te kiezen, zoals plastic of kurk. Tenslotte wordt door deze methode ook het polster ter plekke van de verdikking sterk ingedrukt en ontstaat de mogelijkheid dat na verloop van tijd de polster weer terug in de oude vorm komt en toch nog voor een kier zorgt.

De afwijking van het type A en type B moet worden gecorrigeerd door de kromming van de arm naar de cup aan te passen in het deel van de arm tussen de cup en de holle as.
De hulpmiddelen voor correctie van de afwijkingen van type A en B lijken erg op elkaar. Alleen is het aangrijpingspunt van de buigijzers op de arm van de klep net verschillend. Om de afwijking van type A te corrigeren moet de druk net voorbij de overgang naar de cup aangrijpen. Om de afwijking van het type B te corrigeren moet de druk net voor de overgang naar de cup aangrijpen.

Lastig is dat voor kleppen niet allemaal dezelfde armlengte hebben en er dus aardig wat verschillende maten buigijzers nodig zijn om de correcties netjes uit te voeren.

Correctie van synchronisatie van primaire en secundaire kleppen

De primaire kleppen zijn de cis voor de linkerhand en de fis voor de rechterhand.  De kleppen worden door een koppeling met de secundaire kleppen meegenomen en moeten gelijktijdig sluiten. Die sluiting kan worden geregeld door kurk en soms door stelschroeven. Maar soms is de afwijking aan de grote kant en is een correctie nodig.

De hoek α tussen de arm naar de cup en de voet moet soms groter en soms kleiner worden gemaakt.
De hoek is kleiner te maken door de cup op het toongat te duwen en met een op maat gemaakt buigijzer de voet van de klep omlaag te buigen.

De hoek is kleiner te maken door de cup op het toongat te duwen en met een op maat gemaakt buigijzer de voet van de klep omlaag te buigen.

De hoek is te vergroten door een pad slick van de juiste maat onder de polster te leggen en een metalen plaatje tussen de voet van de klep en de body van de saxofoon. De laatste voorkomt dat er een deuk ontstaat als de cup voorzichtig omhoog wordt geduwd.

De volgende stap is om deze instrumenten allemaal te gaan maken en heel goed glad te polijsten om de kans op beschadigingen aan het instrument minimaal te maken. Waarschijnlijk ga ik het raakvalk met het instrument van een coating van polyurethaanlijm voorzien.

Na wat experimenteel gereedschap is het nu tijd voor wat meer definitief materiaal.

Tangen voor correctie van zijwaartse torsie

Voor dit setje heb ik een goedkoop setje van drie dezelfde tangen gekocht. Het hoeft geen zware kwaliteit te zijn. Misschien juiste wel niet. Deze kosten 3 euro per stuk (haast schandalig weinig).

De rechter is het origineel. De twee anderen zijn iets ingekort. Allebei iets verschillend en de binnakant van de bek is vlakgevijld.

De randen van de tang zijn afgerond zodat de kans op het achterlaten van littekens minimaal is.

Nawoord 1-8-2016:

Na wat eerste ervaringen met zelfgemaakte buigijzers ontdek ik dat het risico op beschadingen bij het maken van dergelijke correcties best groot is. Mogelijk is dit te verminderen door ander materiaal te gebruiken. Met de 3D printer is mogelijk buiggereedschap te maken waarbij dit risico minder is.

Dit is onderdeel van het saxofoon revisie handboek. Dat is een levend leerboek. Wat ik al doende leer en afleer probeer ik hier vast te leggen. Het mijn eigen geheugensteun en anderen mogen dit voor eigen risico gebruiken.