Bas en Sax

H4-2: Passing en speling herstellen

De sax gaat een stuk moeilijk lopen als alle kleppen een goede passing hebben en als alle assen optimaal functioneren. Alle kleppen worden daarom gecontroleerd op de volgende zaken:

• afwezigheid van speling tussen de posten (in de richting van de as)
• afwezigheid van zijwaartse speling bij de linker palm keys en de rechter palm keys
• evenwijdigheid met het toongat
• soepel draaien van de assen.
• soepel draaien van de rollers

Speling tussen de posten verwijderen

Soms kun je een klep enkele tiende millimeters over de as heen en weer schuiven. Het gevolg hiervan is dat de polsters niet altijd op dezelfde positie op het toongat vallen. Daardoor kun je dus onverwachtste lekken krijgen. 

Er zijn verschillende manieren om de speling op te heffen:

• een ringetje er tussen
  • dit is een methode die wel werkt maar onderhoudstechnisch niet altijd even handig is. ringetjes raken kwijt!. Bovendien moet je maar een ringetje zien te vinden of maken die precies van de goede dikte is. Dit lukt over het algemeen alleen maar als de speling zo groot is dat er een redelijk ringetje tussen past. Dus bij minder dan 0.5mm houdt het wel op.
• De holle as uitrekken
  • dit is de methode die ik het meest gebruik. Met een zelfgemaakt gereedschap (zie pers) van een serie spantang kun je een stuk holle as van een centimeter wel zo hard op een vaste as persen dat hij enkele tienden millimeter langer wordt. Sommigen lukt dit ook met een tang, maar dat is me nog nooit gelukt. Blijkbaar ben ik niet sterk genoeg ;-).
• Verlengen en dan op maat vijlen
  • Een methode die kan bij een grote speling is een ringetje erop solderen (met tin of met zilversoldeer voor het mooie). Daarna vijlen tot het perfect past.

Zijwaartse speling bij de palm keys opheffen

Zijwaartse speling bij de palm keys komt veel voor. Oorzaak is de wat zwakke asjes die gebruikt worden. Meestal hooguit 3mm doorsnede. De manier om de speling op te heffen is de holle as op de massieve as te persen met het eerder genoemde gereedschap. Er is altijd wel een spantang te koop die om de as past (zie pers).

Evenwijdig met toongat

De kleppen evenwijdig met het toongat maken kun je het beste doen voordat de polster in de klep zitten. Het makkelijkst en zonder schade gaat dit door een metalen plaatje tussen klep en toongat te leggen en dan met de hand de kant die verder van het toongat af ligt omlaag te drukken.

Soepel draaien van de assen.

De ultieme test voor het goed lopen van de as is de massieve as door de holle as laten vallen. Als dit lukt, dan loopt de as nergens aan.

Als dit niet lukt dan zijn de mogelijke oorzaken:

• kromme vaste as
• kromme holle as
• braam op de vaste as

Een kromme vaste as kun je soms met de hand recht buigen, maar de perfectie bereik je met de methode van Matt Stohrer (zie een van onderstaande videos). Doe de as in je draaibank. neem een houten staf met daarin een gat van ca 6mm. Doe de as in het gat en zet de draaibank op flink wat toeren. Beweeg nu de staf heen en weer en houdt daarbij de staf zo schuin dat je kracht uitoefend op de as. Als het goed is voel je bij het heen en weergaan waar de kromming zit. Dit werkt verrassend goed na uren prutsen met andere methoden levert dit in 5 minuten een prima resultaat. 

Een kromme holle as moet je met de hand recht buigen, maar je moet eerst ontdekken waar en op welke plek. Je hebt er eigenlijk een loepje bij nodig waarmee je kunt zien waar de holle as en de vast as elkaar raken. Zie de video van saxwelt.

Soepel draaien van de rollers

Ik moet nog ontdekken hoe je nu het handigste rollers maakt. Op dit moment draai ik die op maat uit een nylon staf op de draaibank. Maar soms zijn er apart vormen nodig. 

Er zijn een paar aardige videos hieronder van onder andere Saxwelt.

Videos

• Saxwelt:assen soepel laten draaien
• rollers maken
• rollers maken
• Matt Stohrer:een kromme massieve as weer recht maken

Dit is onderdeel van het saxofoon revisie handboek. Dat is een levend leerboek. Wat ik al doende leer en afleer probeer ik hier vast te leggen. Het mijn eigen geheugensteun en anderen mogen dit voor eigen risico gebruiken.