A.3 De klep

Bij de meeste saxofoons zijn de toongaten te groot om met je vingers af te sluiten zoals bij blokfluiten en klarinetten gebeurt. Daarom worden er kleppen gebruikt. De kleppen zijn meestal metalen cups waarin een met leer omkleed vilten polster is geplaatst. Het flexibele leer zorgt voor een goede luchtdichte sluiting van het toongat.

 In figuur hierboven is een toongat te zien met een klep in geopende en gesloten oestand.

In gesloten toestand moet het toongat luchtdicht afgesloten worden door de polster in de klep. Daarvoor moet de constructie aan verschillende eisen voldoen:

• Het toongat, de cup en de polster zijn perfect vlak
• De cup en de polster van de klep zijn in gesloten toestand parallel met het toongat
• Het polster is flexibel
• Het polster wordt met voldoende kracht op het toongat gedrukt

In het ontwerp van de saxofoon is ervoor gezorgd dat een polster van de juiste dikte en de juiste wijze van monteren perfect aansluit op de toongatrand.

A.3.1 Soorten kleppen

De kleppen zijn in te delen in twee hoofdgroepen:

• Normaal geopend
• Normaal gesloten

A.3.1.1 Normaal geopende kleppen

De normaal geopende kleppen sluiten door een actie van de speler (de licht gekleurde kleppen in de onderstaande figuren).

Kleppen in deze categorie zijn:

De hele rechterhand:

• De D, E, F en Fis klep

Van de rechterpink is de C -toets standaard geopend.
Van de linkerhand zijn alle toetsen ook standaard geopend:
Van de linkerpink sectie zijn de B en Bes standaard geopend. 

De normaal geopende kleppen sluiten dus op basis van spierkracht. Dat heeft voordelen, je hebt er als speler dan min of meer controle over. De kleppen openen normaal gesproken door middel van veerkracht. Iedere klep is voorzien van een kleine veer. De veerkracht moet zo zijn ingesteld dat de klep na loslaten snel genoeg opent. Maar er zijn nog wel wat voorwaarden om dat voor elkaar te krijgen; het draaimechanisme moet zo wrijvingsloos mogelijk zijn en de polster moet gemakkelijk loslaten van de toonrand (niet plakken). Maar daarover later meer.

A.3.1.2 Normaal gesloten kleppen

Naast de basiskleppen van de linker en rechthand die standaard geopend zijn, is er een aantal kleppen normaal gesloten (de donker gekleurde kleppen in de onderstaande figuren)

In de meeste gevallen zijn dat additionele kleppen die extra functies bieden:

• De Cis-klep en Dis klep
• De Fis triller
• De Bes en C triller
• De linker palm toetsen
• De hoge E toets
• De hoge F# toets

De normaal gesloten kleppen worden gesloten gehouden door veerkracht. Het goede sluiten is dus afhankelijk van een goede instelling van die kracht. 

De meeste van deze kleppen open door spierkracht. De snelheid van openen is dan onder controle van de speler.

Uitzondering hierop zijn de Gis klep en de tweede registerklep.

Deze klep worden zowel gesloten als geopend door veerkracht.

• Bij de G# toets komt het er in grote lijnen op neer dat de ene veer de klep kan openen als de kracht van de tweede veer die sterker is dan de eerste veer en de klep dicht drukt wordt opgeheven door de G# toets te bedienen. Het hele mechanisme van de G# klep en de tweede registerklep komt later nog aan de orde.

De voet

In de figuur hierboven is de voet te zien. De voet zorgt ervoor dat als de klep opent dat ophoudt zodra de voet van de klep de body van de saxofoon raakt.

Als dit goed is afgesteld is de klepopening daarbij precies goed voor de juiste helderheid en intonatie van het instrument. De klepopening is aan te passen door de dikte van de kurk onder de voet te varieren. Hoe dikker de kurk des te kleiner de klepopening. De kurk heeft ook nog een andere functie: dempen van contactgeluiden. Zonder kurk zou bij het openen van de klep een tik van metaal op metaal te horen zijn. Door kurk en soms ook vilt onder de voet wordt dat voorkomen.

 De naaldveer

De klep in de figuur hierboven is van het type normaal geopend. De klep is voorzien van een toets. Door kracht op de toets sluit de klep. Onder de klep is de naaldveer te zien, die in de post zit geklemd. De naaldveer is zo gespannen dat hij in rusttoestand deze klep open duwt. Als de klep wordt gesloten spant de veer aan waardoor zodra de klep wordt losgelaten de klep weer opent. 

De kracht waarmee de veer de klep opent is belangrijk.

• Als de veer te zwak is, dan opent de klep te traag, of zelfs helemaal niet als de polster plakt.
• Als de veer te sterk is, is het spelen te zwaar en loop je het risico dat bij te weinig druk van de vinger de klep niet sluit.

De kracht is belangrijk. Sommige kleppen sluiten doordat een veer ze dichtdrukt. Dan moet het toongat ook gesloten blijven als er stevig wordt geblazen op het instrument. Dat zorgt voor enige druk van binnenuit, de druk om de klep te sluiten moet in ieder geval groter zijn dan de druk van binnenuit, anders wordt de klep opengeblazen.

Om de werking van veren te begrijpen is het wel interessant om een stukje over veerkracht te lezen.