Schenkelaars saxofoons

De Nederlandse muziekinstrumenten fabriek Schenkelaars werd in 1928 gesticht door Harrrie Schenkelaars.  Naast Kessels in Tilburg was het ooit de tweede muziekinstrumentenfabriek in grootte in Nederland. Over de herkomst en de kwaliteit van de Schenkelaars saxofoons bestaat veel onduidelijkheid. Op deze pagina verzamel ik de informatie die in her en der vind en doe ik een poging de serienummers te koppelen aan de herkomst.

Overzicht

• Historie van het bedrijf
• Schenkelaars saxofoons
• Kenmerken van Stencils
• Serienummers
• Foto's
• Bronnen

Historie van het bedrijf

Harrie begon met de verkoop van blaasinstrumenten van de Gebr. De Prins uit Antwerpen. Hij startte zijn eigen fabriek op 11 april 1928 nadat hij een oud-medewerker van de firma Mahillon uit Lier kon aantrekken. Ze openden een eigen werkplaats aan de Willemstraat in Eindhoven en verhuisden in 1934 naar de Bleekstraat. Aanvankelijk worden er trombones gebouwd, een instrument wat Harrie zelf ook speelde. Later werden er ook hoorns, trompetten, tuba’s, klarinetten en slagwerk gemaakt. In 1949 werden de zonen Gerard en Dulf en schoonzoon Joop Brekoo vennoten in de zaak. De naam van het bedrijf werd rond die tijd waarschijnlijk 'Schenkelaars Brekoo' .

De zaken gaan goed, met name door de export naar Amerika. De vestiging aan de Bleekstraat was in 1953 al te klein geworden. Daarom werd een nieuwe fabriek aan de Ruysdaelbaan in gebruik genomen. De saxofoons werden gemaakt in een vestiging in Veldhoven.

Oprichter Harrie Schenkelaars overleed op 27 febr. 1979. Het goed lopende bedrijf werd in 1983 verkocht aan een investeerder (Albregts) die het enkele jaren daarna doorverkocht aan een Amerikaans bedrijf. Het nieuwe management speelde het echter niet klaar de concurrentiestrijd te winnen. Vanwege verschil van inzichten trok Dulf Schenkelaars, die nog bij het bedrijf betrokken was, zich terug. In 1988 moest de muziekinstrumentenfabriek de vestiging in Eindhoven stoppen. Een deel van het bedrijf werd voortgezet in Best. Uiteindelijk ging het bedrijf failliet.  Muziekwinkel Music All In, kocht de failliete boedel op en startte de fabrikage van 'brass' onder de naam 'First Brass'. Maar ook zij stopten in de jaren 90 de productie. De machines kwamen in handen van de firma Adams in Thorn.

Schenkelaars saxofoons

Eigen productie

Saxofoons werden door Schenkelaars gemaakt vanaf eind jaren 40. Voor die tijd werden er wel Schenkelaars gemaakt door Keilwerth die dan voorzien werden van het Schenkelaars logo. De eerste saxen waren puur handwerk. Zwaar in gewicht en geluid, maar uitstekend voor het stabiele harmonie- en fanfare werk. Meestal waren deze saxen vernikkeld omdat ze daarmee beter bestand zijn tegen gebruikt buiten. Deze saxofoons, met name de tenor, hadden een redelijk korte nek. Daardoor kon je het instrument bij het marcheren dicht bij je lichaam houden. Er werden ook series instrumenten voor het leger gemaakt. De modellen werden voorzien van een embleem van het leger (Je Maintaindrai). Het zijn vaak hoge stemming saxofoons (zie ook Schenkelaars 1939)

De concord lijn

In de jaren 50 nam Schenkelaars een Josef Keilwerth in dienst (een broer van Julius, Max en Richard). Die zorgde ervoor dat de kwaliteit van de saxofoons flink vooruitging. Vanaf toen werden de alt en tenor saxofoons modellen gebaseerd op de ideen van Julius Keilwerth. Sopraansaxofoons en baritonsaxofoons werden vanaf de 50-er jaren ingekocht bij Julius Keilwerth van een eigen gravure voorzien (stencils). Kenmerkend voor de Schenkelaars zijn linkerpink-plateaus met 5 rollers, de cirkelvormige verbinding tussen beker en body met aan eenzijde een bevestiging via een post en de ergonische vorm van het rechterpink plateau (eigen foto's) en een draaibare klemring op de nekreceiver.

Schenkelaars produceerde vanaf de vijftiger jaren voor de Amerikaanse markt de z.g. Concord saxofoon. Deze saxen waren gebaseerd op een door Keilwerth gemaakte body (o.a. de Toneking IV) die door Schenkelaars werd voorzien van eigen applicatuur. In alle jaren is er aan de applicatuur wel iets veranderd maar de boring is altijd hetzelfde gebleven. De Concord is onder verschillende namen op de markt gebracht, zoals de Goldtone, Concord Artist, American Diplomat, Montclair, Chris Kratt en dit is doorgegaan tot in de zeventiger jaren.

Stencils

Eind jaren 60 kwamen er nieuwe ingenieurs van Philips bij Schenkelaars met nieuwe marketing ideeen. Schenkelaars de grote vraag niet meer aan. De productiecapactiteit was te klein. Er werden steeds vaker saxofoons ingekocht. Eerst bij Keilwerth maar later om de prijs te drukken ook bij Arta Gubab uit Roemenie, Dörfler & Jörka en Duitlsand, Orsu in Italie en Yanagisawa in Japan. Deze stencils werden van een eigen gravure en vaak ook een eigen serienummer. Julius Keilwerth was het met deze koers niet eens. Hij zocht daarom een andere betrekking en verliet het bedrijf Schenkelaars. Dat deed ook de kwaliteit niet goed. Toen Schenkelaars op gegeven moment besloot stencils door Yanagisawa te laten maken ging het met de kwaliteit wel weer een stuk beter maar dat kon het bedrijf niet meer redden..

Schenkelaars maakte overigens nooit eigen baritons. Die zijn vrijwel altijd direct bij Keilwerth ingekocht.

Kenmerken van de verschillende stencils

Schenkelaars original jaren 50/60 De brug tussen beker en body ringvormig Een tijd lang gerolde toongaten B en Bb klep aan de rechterzijde Kleppenbeschermer op de beker rechthoekig met afgeronde hoeken Linkerpinkplateau met 5 rollers Geen Schenkelaars gravure op G# toets. ergnonomische rechterpink toetsen Draaibare klemring op de nekreceiver serienummer met 1x 3 en 1x 4 cijfers in de nek en op de body drie- en vierpunts bevestiging kleppenbeschemers verstelbare vilthouders in kleppenbeschermers goede kwaliteit
S/M original jaren 70/80 ringvormige brug tussen beker en body gemonteerd op twee posten getrokken toongaten in plaats van gerold B en Bb kleo aan rechterzijde beker Linkerplateau met 5 rollers Geen Schenkelaars gravure op G# toets. vaste nekschroef serienummer 5 cijfers rubberen niet verstelnare vilthouders in kleppenbeschermers goedkopere bouw maar goed geluid machinale gravure Schenkelaars op rechterzijde beker
Arta Guban De brug tussen beker en body Y vormig
Keilwerth Toneking IV stencils eind jaren 70 en jaren 80 twee- en driepunts bevestiging kleppenbeschermers ronde vorm kleppenbeschermers met halve hartvormige uitsnede gezien op baritons en soms op tenors professionele kwaliteit symmetrisch linkerpink plateau
Orsi - jaren 70 De brug tussen beker en body oogvormig De B en B-klep aan rechterzijde van de beker
Rampone - eind jaren 70 een ruitvormige brug tussen beker en body kunststof rechterduimsteun (ook gezien op Keilwerth stencils)
Rene Duval - Orsi - jaren 60 tot 70 De brig tussen beker en body is staafvormig De B en Bb klep aan linkerzijde van de beker
Export Concord redesign symmetrische linkerpinkplateu
Yanagisawa - eind jaren 70 De Yanagisawa modellen zijn stencils van originele Yanagisawa saxofoons zoals de T500 en dragen ook een serienummer van Yanagisawa zelf (zie Schenkelaars 1979 by Yanagisawa)

Serie nummer analyse

Veel instrumenten vermelden een dubbel nummer. Een driecijferig nummer en daaronder een viercijferig nummer. Het eerste nummer is een modelnummer of indicatie van een kleine serie of order. Het tweede is een volgnummer. 

Wat verder vreemd is dat er een saxofoon is met serienummer 259 4986 en 97XXX is van dezelfde generatie. Er is blijkbaar een keer van nummer systeem veranderd. Of dat er een nummer is voor eigen productie en compleet bestelde stencils.

Iemand heeft in ieder geval een Concord type met serienummer 28XX en een jaartal 1959. Er wordt gezegd dat de laatste Concord types in 1977 gemaakt zijn. De hoogste serienummers die ik tot nu toe aantrof is 9634. Daarmee kom je op ongeveer 380 saxofoons per jaar. Volgens Dulf Schenkelaars was de productie in de jaren 80 inderdaad maximaal zo'n 400 a 500 per jaar. Maar door uitbesteding van grote series aan andere fabrikanten lag dat wel eens hoger. 

HB Saxrevisie had in 2018 een Rampone e cazzani stencil te koop met de volgende kenmerken:

Een voorlopige serienummerlijst zou dan ongeveer als volgt zijn:

Aangetroffen serienummers

Foto's van verschillende instrumenten

• Schenkelaars original 1939
• Schenkelaars original Goldtone 1958
• Tenorsaxofoon original Schenkelaars 1962
• Schenkelaars Keilwerth Toneking II bariton
• Schenkelaars Keilwerth Toneking IV bariton
• Schenkelaars Rampone tenor
• Schenkelaars Orsi tenor
• Schenkelaars Yanagisawa 1979 
• Schenkelaars original? 1979/1982

Bronnen: